Hoe stem je voor eerlijk eten?

Stemmen voor de mensen achter ons eten, dat doe je als je dit leest waarschijnlijk elke dag met je portemonnee. Toch is er meer nodig, willen we tot echt eerlijk eten komen. Komende week zet je je goede gewoonte kracht bij door te kiezen voor een partij die het verschil gaat maken. Fairfood biedt keuzehulp bij, en zet op een rijtje wat de partijen gaan doen voor boeren en werknemers in de agrifoodsector.

We leven in bijzondere tijden. Enerzijds hebben we inmiddels bijna allemaal wel door dat de manier waarop we met mens, dier en planeet omgaan in geen enkel opzicht houdbaar is. Dát we iets moeten doen is duidelijk, wát we precies gaan doen krijgt nu pas langzaam vorm. Tegelijkertijd werd de wereld op z’n kop gezet door een pandemie die maar voortduurt, waardoor we ons nu ook in toenemende mate zorgen maken om onszelf.

Fairfood herkent ook in de verkiezingsprogramma’s een blik die meer naar binnen is gericht dan bij de vorige verkiezingen – veel aandacht voor veiligheid, gezondheid en zekerheid in eigen land. Niet onterecht. Maar vergeten we de mensen niet die het mogelijk maken dat wij elke dag een goede maaltijd op tafel kunnen zetten? We zien graag dat onze nieuwe volksvertegenwoordigers die mensen niet uit het oog verliezen. Sterker nog, dat ze eindelijk serieus werk maken van leefbare lonen en inkomens, en een einde aan moderne slavernij en kinderarbeid.

We hebben ons daarom over de verkiezingsprogramma’s gebogen, om te kijken hoe de verschillende partijen scoren op thema’s die het verschil kunnen maken voor boeren en werknemers in de voedselindustrie: transparante ketens, internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO), mensenrechten en een goede prijs voor de boer. Hoe je stem je voor eerlijk eten? In willekeurige volgorde:

CDA: blijft toch wat vaag

CDA laat ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ wel vallen, maar blijft ongemakkelijk vaag over wat dat voor hen precies betekent, of wat ze dan zoal gaan doen. Mooie woorden, weinig actie: “Wij zetten ons in om afspraken te maken op nationaal én Europees niveau om te zorgen dat er beleid komt met maatregelen om maatschappelijk verantwoord ondernemen de norm te maken.”

Hetzelfde geldt voor de ‘eerlijke economie’ die ze schetsen: “De eerlijke economie gaat over goed ondernemerschap, over ondernemers die verder kijken dan alleen de winst van vandaag of het rendement van de aandeelhouder. Zij willen groeien met hun bedrijf, maar ook goed zorgen voor hun werknemers en bijdragen aan de samenleving als geheel.”

Wel vinden we iets moois over transparantie: “Wij blijven ons inzetten voor een betere en eerlijke prijs voor de boer. Daarvoor komt er een voedselscheidsrechter als marktmeester tussen boeren, de groothandel en consumenten en bieden wij de consument meer transparantie over de herkomst en productiewijze van ons voedsel.”

Partij voor de Dieren: bindende Nederlandse IMVO-wetgeving

Deze partij zet in op bindende Nederlandse IMVO-wetgeving. De nadruk die wordt gelegd op ‘Nederlandse’ is mooi; we zien ook partijen die zich hard zeggen te maken voor IMVO, maar daarbij naar de EU wijzen voor beleid. Bindend betekent voor PvdD onder meer dit: “Bedrijven worden verplicht om mensenrechtenschendingen (inclusief kinderarbeid), milieuvervuiling, dierenwelzijnsaantasting en biodiversiteitsverlies in hun ketens te identificeren, te voorkomen en aan te pakken.”

Er is in het partijprogramma ook veel aandacht voor transparantie, waarbij wij de ‘maatschappelijke winst- en verliesrekening’ in het bijzonder een mooi idee vinden: “Grote bedrijven geven verplicht inzicht in de herkomst van de materialen die zij gebruiken en de omstandigheden in de productieketen. Ze publiceren jaarlijks een winst- en verliesrekening voor mensen, dieren, natuur, milieu en klimaat die inzicht geeft in de impact van het bedrijf op de welvaart en welzijn in brede zin.”

Tot slot: “De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens wordt gerespecteerd, ook in het productieproces in het buitenland. Producenten in ontwikkelingslanden krijgen hulp om hieraan te voldoen.”

BIJ1: veel aandacht voor mensenrechten

Sylvana Simons’ BIJ1 grijpt als een van de weinigen terug op de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties. “Nederland zet zich actief in voor het behalen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen met concrete targets en combineert dit met mensenrechtenbeleid.”

Het woord ‘mensenrechten’ valt vaak. Zo ook: “Nederland zet zich actief in voor het ontwikkelen van zowel nationale als internationale regelgeving, om bedrijven die zich schuldig maken aan mensenrechtenschendingen aansprakelijk te stellen. Slachtoffers worden erkend en gecompenseerd.” Met een voorbeeldfunctie voor de overheid: “De Nederlandse inzet voor mensenrechten wordt een integraal onderdeel van alle Nederlandse internationale betrekkingen, zoals bij handelsmissies en justitiële samenwerking.”

We zijn in het bijzonder benieuwd naar de protocollen die de partij zegt te wil stellen voor “eerlijke handel, duurzaamheid en mensenrechten voor bedrijven die gevestigd zijn in Nederland”. “Bij het overtreden van deze protocollen worden bedrijven beboet of Nederland uitgezet.”

ChristenUnie: een stem voor de mensen achter ons eten

Een stem voor ChristenUnie blijkt een stem voor de mensen achter ons eten. De partij is bijzonder vooruitstrevend als het op IMVO aankomt, en ziet voor de overheid een voortrekkersrol: “Het uitgangspunt is dat bedrijven die van overheidssteun gebruikmaken, de OESO-normen rond internationaal maatschappelijk verantwoorde ondernemen onderschrijven en naleven.” En: “De overheid ondersteunt sectoren waar mogelijk om heldere codes te ontwikkelen betreffende de (internationale) zorgplicht en rapportageplicht van bedrijven op het gebied van arbeid, mensenrechten, milieu en eerlijke handelspraktijken. Als een sector onredelijk lang geen stappen onderneemt, of als er een grote groep achterblijvers is, ligt het wettelijk vastleggen van verplichtingen voor de hand.”

Ze streven andere partijen echt voorbij met de omgekeerde bewijslast: “Betrekt een ondernemer grondstoffen of producten uit een sterk verdachte regio, dan kan de overheid eisen dat de ondernemer aantoont dat het bedrijf de toeleveringsketen op orde heeft en er geen sprake is geweest van bijvoorbeeld kinderarbeid.” En daar laten ze het ook niet bij: “We willen dat producten waarvan de productie in strijd is met internationale afspraken op het gebied van mensenrechten, kinderarbeid of milieu uit winkels worden geweerd.”

Ook niet mis: “Initiatieven rond het steeds meer zichtbaar en traceerbaar maken van de geschiedenis van producten op het gebied van duurzaamheid en sociale impact worden ondersteund, zodat de consument een afgewogen keuze kan maken.”

VVD: je hoofd niet boven het maaiveld uitsteken

De VVD zegt in het verkiezingsprogramma weinig wat de mensen die ons eten maken echt gaat helpen. De partij wil af van “normen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen bij exportkredietverzekeringen als deze strenger zijn dan wat andere Oeso-landen doen”. Niet het hoofd boven het maaiveld uitsteken door te excelleren op goed doen, maar mee met de rest.

Voor aanbestedingen zijn er iets meer groene ambities: “Hantering van de hoogste standaarden op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen bij projecten die binnen internationale organisaties zoals de Wereldbank worden aanbesteed. Op dit moment worden veel van dergelijke projecten gegund aan bedrijven die lage duurzaamheidsstandaarden hanteren.”

Dit klinkt ons als muziek in de oren: “Versterken van de positie van boeren tegenover supermarkten, waarbij een goed verdienmodel voor de boer mogelijk is.” De context waarin dit standpunt is opgenomen doet dan weer wel vermoeden dat dit vooral binnenlandse boeren betreft.

SGP: weinig concreet, veel vrijblijvend

In dit verkiezingsprogramma niet bijzonder veel waar we in onze context echt iets aan hebben. We vinden wel iets terug over IMVO, maar dat wordt weinig concreets en is vooral heel vrijblijvend. “Internationaal verantwoord ondernemen (IMVO) wordt verder gestimuleerd als een effectieve manier om hulp en handel te combineren. Op EU-niveau kunnen landen hun IMVO-beleid met elkaar stroomlijnen.”

Je leest tussen de regels onwillekeurig steeds het woordje ‘eventueel’: “Bedrijven die ‘IMVO-vriendelijk’ ondernemen worden (fiscaal) beloond maar ernstige nalatigheid kan worden beboet.” De partij wil op deze manier bedrijven stimuleren om hun zorgplicht serieus te nemen “inzake bijvoorbeeld kinderarbeid of moderne slavernij in hun productieketens of in die van toeleveranciers”.

“Uitgangspunt is dat bedrijven geen ‘vijand’ maar partner zijn. Convenanten zijn wenselijk. Als deze echter aantoonbaar niet werken dan kan voor risicosectoren (zoals de elektronica- of mijnsector of productie van rubber en tabak) flankerende wetgeving overwogen worden. Die wetgeving moet effectief, uitvoerbaar en handhaafbaar zijn.”

SP: aandacht voor de verantwoordelijkheid van bedrijven

In het programma van de SP is weinig aandacht voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen. We lezen alleen: “Winstbejag van de rijken ten koste van de voedselveiligheid, de mensenrechten en een schoon milieu accepteren we niet.” Maar verdere invulling wordt daar helaas niet aan gegeven.

Ook zijn we benieuwd naar de uitwerking van dit standpunt: “De bescherming van de mensenrechten moet het uitgangspunt zijn in ons buitenlandbeleid en tevens een kernpunt vormen van de handelsverdragen die we sluiten.”

Wel fijn is de aandacht voor de verantwoordelijkheid van bedrijven: “Bedrijven in ons land, en ook de hoofdkantoren van buitenlandse bedrijven, beboeten we als sprake is van misstanden die zijzelf of toeleveranciers elders in de wereld veroorzaken. Internationaal maken wij ons hard voor wetten en regels om uitbuiting, vervuiling en corruptie door multinationals aan te pakken.”

D66: graag meer verantwoordelijkheid op nationaal niveau

Voorvrouw Sigrid Kaag, tevens demissionair minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, tekende in januari samen met haar Duitse evenknie Gerd Müller een verklaring die staat voor meer samenwerking op het gebied van leefbare lonen. Zodat “werknemers in ontwikkelingslanden een leefbaar loon kunnen verdienen”, zei ze daarover zelf op Twitter. Een veelbelovend gebaar. Hierover hadden we heel graag ook iets teruggezien in het partijprogramma.

In diezelfde hoedanigheid zagen we haar de afgelopen jaren pleiten voor beleid op maatschappelijk verantwoord ondernemen, maar dan wel op Europees niveau. Ook in het verkiezingsprogramma lezen we inderdaad: “We zetten in op één duidelijke kader [sic] voor (internationaal) maatschappelijk verantwoord ondernemen, zoveel mogelijk op Europees niveau.” Daar hadden we toch graag meer nationale ambitie gezien. Of noem het nationale verantwoordelijkheid. De partij vult aan: “Daarmee scheppen we helderheid in de waaier aan nationale, Europese en internationale richtlijnen, gedragscodes, convenanten en standaarden. In eerste instantie spreken we bedrijven aan op hun eigen verantwoordelijkheid. Waar bedrijven in gebreke blijven, volgt wetgeving.”

“Behalve het vastleggen van kwaliteits- en veiligheidseisen zijn het verbeteren van mensenrechten, arbeidsomstandigheden, de positie van vrouwen en het milieu leidend in de manier waarop wij met andere landen handel drijven. We geloven in heldere handelsregels, afgesproken binnen internationale organisaties zoals de WHO en de OESO, om dit te bereiken.”

PvdA: bindende maatregelen voor IMVO

PvdA is een van de weinige andere partijen die teruggrijpt op de SDG’s: “De Duurzame Ontwikkelingsdoelen, die armoede en ongelijkheid overal ter wereld bestrijden, staan centraal in ons nationale en internationale beleid.” De partij wil bindende maatregelen voor IMVO: “Nederlandse bedrijven mogen zich niet schuldig maken aan mensenrechtenschendingen, kinderarbeid en milieuschade in productieketens. Er is toezicht op de uitvoering van de Wet Zorgplicht Kinderarbeid.”

“Duurzaamheid is de kern van huidige en toekomstige handelsverdragen. Met een Europees model, dat onder meer werknemersrechten, milieu en dierenwelzijn eerbiedigt, en een zorgplicht voor bedrijven om hun aanvoerketens te verduurzamen.”

GroenLinks: vijf sterren

Drie hoeraatjes voor GroenLinks. De partij heeft veel moois te zeggen over IMVO en wint punten door duidelijke ambities op nationaal niveau te formuleren: “Nederland wordt koploper in internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) en ziet streng toe op duurzaamheidsclaims en keurmerken. We voeren nieuwe IMVO-wetgeving in en zetten ons in voor Europees beleid hierop. De overheid maakt MVO onderdeel van de aanbestedingscriteria en controleert of hieraan wordt voldaan.” Met als kers op de taart: “Daarbij betaalt zij een eerlijke prijs die een leefbaar loon voor boeren en arbeiders mogelijk maakt.”

GroenLinks neemt ook expliciet transparante ketens in het programma op: “Transparantie van de voedselketen is cruciaal: de consument moet kunnen zien hoe de prijs van voedsel is opgebouwd, inclusief de kosten voor klimaat en natuur.” Hoewel we daar natuurlijk graag nog iets hadden gezien over sociale kosten.

Echt heel blij werden we toen we zagen dat er toch nog een partij is die mensenrechten expliciet verbindt met een leefbaar loon – want dat is het: “Nederland draagt internationaal bij aan het aanpakken van mensenrechtenschendingen. Via de ambassades zetten we ons in voor de bescherming van mensenrechten zoals gelijke behandeling, vrijheid van meningsuiting, eerlijke rechtspraak en het recht op een behoorlijke levensstandaard. Daarnaast komt zij op voor arbeidsrechten zoals vakbondsvrijheid, het tegengaan van kinderarbeid, veilige arbeidsomstandigheden en uitbetaling van een leefbaar loon.”

Een laatste mooie passage uit het programma: “Eerlijke en duurzame handel vraagt om nieuwe regels. Handelsakkoorden moeten gaan voldoen aan internationale standaarden waar Nederland en Europa voor hebben getekend, zoals de duurzame ontwikkeldoelen van de Verenigde Naties en de OECD-richtlijnen voor eerlijke handel. Dat betekent: transparantie over de hele productieketen, leefbare lonen, veilige arbeidsomstandigheden, aandacht voor dierenwelzijn en het respecteren van mensenrechten. […] Nederland maakt zich in het bijzonder hard voor de invoering en ratificatie van het bindende VN- verdrag voor bedrijfsleven en mensenrechten, om bedrijven te verplichten de mensenrechten te respecteren.”

En de rest?

DENK zegt in het verkiezingsprogramma niets wat de mensen achter ons eten gaat helpen. Ook over PVV en FvD kunnen we kort zijn. Deze partijen zeggen niets tot nauwelijks iets over transparante ketens, of over boeren buiten de Nederlandse landsgrenzen. Het woord ‘duurzaamheidseisen’ wordt in het programma van FvD voorafgegaan door woorden als ‘absurd’ en ‘onnodig’.