Hoe vier je in zo’n jaar je verjaardag?

Heuglijk feit: Fairfood bestaat 20 jaar. Maar, hoe vier je in coronatijd je verjaardag? Een verjaardagsfeest lijkt nogal ongepast, in het jaar waarin de wereld op z’n kop wordt gezet door een pandemie. Samen met onze directeur, Sander de Jong, blikken we terug op 20 jaar Fairfood, waarvan we het laatste jaar niet snel zullen vergeten.

Het jaar is 2020 en we worden met onze neus keihard op de ongelijkheid in de voedselketens gedrukt. Lege supermarktschappen zorgen in het beste geval voor een nieuw bewustzijn: de voedselvoorraad is niet oneindig en er komt daadwerkelijk menselijke arbeid te pas aan die maaltijd op tafel. Boeren en fabrieksarbeiders zien hun inkomsten aan de andere kant van de lijn verdampen, terwijl de wereld in lockdown zit en logistieke processen op pauze zijn gezet. Hongercijfers stijgen terwijl de wereld zich in een economische crisis stort.

“COVID-19 heeft geen leven in de wereld achter ons eten ongemoeid gelaten. In rapporten lezen we dat inkomensniveaus zijn gedaald met zo’n 20 procent en dat er weer meer kinderen de chocolade- en koffieplantages op worden gestuurd”, zegt Sander de Jong, directeur van Fairfood. En dat terwijl het net een beetje de goede kant op ging. Terugblikkend op 20 jaar Fairfood, vervolgt hij: “We hadden eindelijk een duidelijke stip op de horizon, met dank aan de Sustainable Development Goals (SDG’s). Bij Fairfood zagen we hoe bedrijven langzaam hun verantwoordelijkheid beginnen te nemen en hoe een nieuwe generatie slimme apps nieuwe kansen biedt aan het begin van de voedselketen.”

Het tempo opschroeven

Over die slimme apps gesproken: zeg je ‘corona’, zeg je ‘Zoom-calls, Slack, Google Meets’. Waren we voorheen al verknocht aan apps en diensten die ervoor zorgden dat we een keer minder van de bank hoefden te komen, in 2020 speelde het leven zich vrijwel volledig online af. Overigens niet alleen in Westerse landen. Ook in Afrika was er een opkomst van internetgebruik onder bevolkingsgroepen met lagere inkomens. Met name seizoenarbeiders, die naar manieren zochten om met hun families te blijven communiceren, of om geld naar huis te sturen. Kan de versnelde digitalisatie helpen om de transitie naar een duurzaam voedselsysteem te maken? Fairfood denkt van wel. Zoals Sander zegt: “Ik denk dat het kan helpen om de verbinding tussen mensen te herstellen, in tijden van globalisatie.”

In de agrifoodsector zien we de problemen al helemaal aan het begin van de ketens ontstaan, waar boeren en werknemers worden uitgebuit. Die issues worden door de rest van de keten in stand gehouden en nog eens verergerd. De prijsvechters die onze supermarkten heten zijn daarin de laatste schuldige schakel. Onderzoeken laten zien dat retailers niet de moeite nemen om consumenten te helpen bij het kiezen voor producten die goed zijn voor henzelf en de wereld. De oplettende, bewuste consument zoekt zelf naar keurmerken. Wie is er dan eigenlijk verantwoordelijk voor een goed inkomen voor de boer? Voor duurzame landbouwmethoden? “De ketens tussen boer en bord zijn gefragmenteerd”, zegt Sander. “Er wordt niet samengewerkt en de verantwoordelijkheid wordt steeds weer bij anderen gelegd. Daar zien wij een taak voor digitale tools.”

Laat maar eens zien hoe jouw keten eruitziet en welke impact je maakt, is het idee.

Maar, zoals ook Sander zegt, laten we die technologieën niet romantiseren. Als we de verkeerde weg inslaan, valt er straks weer een hele groep mensen buiten de boot. Weer zo’n verdraaide tweedeling: zij die het geld en de middelen hebben om deel te nemen aan digitale internetrevolutie en zij die dat niet hebben. En dan hebben we het nog niet gehad over onze privacy, waar big tech de voeten mee afveegt. “Daarom kijkt Fairfood naar technologieën waar dat democratische principe zit ingebakken. Sterker nog: die de problemen beloven op te lossen. Blockchain is een voorbeeld – die technologie is gebouwd op een decentraal systeem”, legt hij uit. Sinds Sander in 2016 het roer overnam heeft Fairfood de focus verlegt. Van een klassieke campagneorganisatie is de ngo sindsdien uitgegroeid tot innovator. Inmiddels gaat de organisatie actief samenwerkingen aan met de private sector, die zij op maat gemaakte oplossingen biedt.

Op het matje roepen

En zo is het Fairfood van 20 jaar geleden een verschil van dag en nacht met het Fairfood van nu. “Voor een beetje perspectief: ik geloof wel degelijk dat mijn voorgangers het pad hebben vrijgemaakt voor waar wij nu staan. Tot 4 jaar geleden voerden we vooral campagne en waren we aan de consumentenkant bezig om mensen bewust te maken van de problemen achter hun eten. We schenen een licht op de problemen die diep in de ketens verstopt zaten, zoals gedwongen arbeid en erbarmelijke werkomstandigheden. De volgende stap was het aloude naming and shaming; spelers uit de private sector openlijk op het matje roepen voor hun lak aan mens en milieu.” Maar sindsdien is er veel veranderd. Bedrijven en supermarkten hadden toen ook nog maar zelden een boodschap aan duurzaamheid. Campagnes zoals die van Fairfood hielpen om de problemen op de agenda van politiek en private sector te krijgen. “Vandaag de dag weet iedereen dondersgoed dat ze een verantwoordelijkheid hebben. Nu is er behoefte aan tools en wetgeving om die verantwoordelijkheid ook daadwerkelijk te kunnen nemen.”

Is er voor de boer al iets veranderd? Nou… nauwelijks. Sander noemt als voorbeeld de koffieboeren, die hun inkomen door de jaren heen onveranderd zagen, terwijl hun kosten stijgen, net als – vreemd genoeg – de prijs die je in de supermarkt voor een pak koffie neerlegt. “Dat kan natuurlijk niet. Daarom zetten wij in de eerste plaats in op transparantie”, reageert Sander. Laat maar eens zien hoe jouw keten eruitziet en welke impact je maakt, is het idee. Een andere uitkomst van een transparante en verbonden keten: boeren en werknemers met een beter begrip van de verdere route van hun producten. Fairfood wil hen toegang bieden tot nieuwe en betere informatie, tot nieuwe markten en uiteindelijk tot nieuwe financiële middelen. Zodat boeren weer een vorm van ondernemen wordt.

Dat vind ik mooi aan ons team: in zekere zin zijn we allemaal activisten, alleen dan wel heel praktische en optimistische activisten.

Het activisme blijft

Het nieuwe verhaal van Fairfood heeft ertoe geleid dat bedrijven nu bij de organisatie aankloppen voor een helpende hand – ‘we willen goed doen, maar hebben daarvoor niet de kennis en tools’. Het Living Wage Lab, dat 5 jaar geleden werd opgericht, brengt zulke bedrijven samen. Samen met andere stakeholders – overheid, certificeerders, onderzoekers – gaan de bedrijven in het Lab op zoek naar de oplossingen voor de problemen in hun ketens. “Dat is de eerste stap”, aldus Sander. Bedrijven die de volgende stap willen zetten, kunnen terecht bij ALIGN, een tool die door de bevindingen in het Lab in het leven geroepen kon worden. “ALIGN is als het ware een stappenplan dat bedrijven helpt om de mensen achter hun producten een leefbaar loon of inkomen te betalen.” Bij elke stap vertelt het platform welke tools, research en potentiële partners ingeschakeld kunnen worden. Sander: “Eén zo’n gespecialiseerde tool is dan weer ons eigen platform Trace, waarmee producten volledig traceerbaar kunnen worden gemaakt, terwijl je de reis transparant maakt voor consumenten. In die zin vullen de innovaties elkaar aan.”

“In essentie zijn we nog steeds die ngo die zich hardmaakt voor de mensen die ervoor zorgen dat we elke dag een maaltijd op tafel kunnen zetten. Want het is toch ook ronduit vreemd dat zij zelf vaak niet genoeg verdienen om – laten we zeggen – een kop koffie te kunnen betalen”, zegt Sander. “Dat moeten we echt gaan veranderen. In die zin stroomt het activisme nog steeds door onze aderen. Dat vind ik mooi aan ons team: in zekere zin zijn we allemaal activisten, alleen dan wel heel praktische en optimistische activisten. Handen uit de mouwen en gaan. Waar we voorheen vooral een verbinding wilden maken tussen boer en consument, nemen we nu iedereen in de keten mee. Noem het een meer holistische benadering.”

Bij Fairfood krijgen we vaak de vraag wat we doen aan de ecologische impact van ons eten. Ons antwoord: onze focus ligt bij sociale duurzaamheid, wat is onze ogen dan weer een belangrijke stap is in de richting van ecologische duurzaamheid. Ga maar na: hoe kan je verwachten dat een boer zorgdraagt voor de wereld van morgen als diegene kopzorgen heeft over of er vandaag wel of niet een maaltijd op tafel staat. “We kunnen en moeten vaart zetten achter een positieve verandering van het hele systeem. Anders hebben we straks gewoon helemaal geen koffie en geen thee meer. Geen chocola voor Kerst.”